Adlar ve soyadları – halq tarihı aks etilgen özüne has olğan bir yılnamedir. Er soyadınıñ ayrı meraqlı tarihı bar, ve bu, tek nasıldır soy tarihınen bağlı degil de, bunen beraber, bütün halq tarihınen bağlı ola. Belli olğanına köre, qırımtatar soyadları etnonimlerden peyda ola bile, soyadı taşıyıcısınıñ doğma yeri, tışqı körünişi, lağabı ya da yapqan faaliyet çeşitinen bağlı ola bile. Yıl-yıldan böyle usulnen peyda olğan soyadlarınıñ sayısı azlaştı. Avdet bu soyadlarınıñ taşıyıcılardan bularnıñ tarihını ögrenip, siznen paylaşa.
Sovhoz
Fatime Sovhoz Avdetke añlattı ki, bu soyadı onıñ qartbabanıñ babası Mustafa Topalovğa berildi, o, 1885 senesi doğdı ve Körbekte (şimdi – İzobilnoye) yaşadı.
«Onıñ azbarında beş at, faeton, araba bar edi. O, pomeşçiklerni, zengin adamlarnı, bunen beraber, tüy ve tütün taşıy edi. Sovhozlar teşkil etilgen vaqıtta Körbekte böyle aytqan ediler: «Mustafa – ekinci sovhoz». Böyleliknen lağap peyda oldı. Köyde böyle ad taşığan çoq adam yaşağanı içün, er kes Mustafağa Sovhoz dep aytmağa başladı. Onı böyle soyadınen sovhozğa öyle de yazdılar. Soñra, sürgünlik vaqtında komendant böyle soyadı bar olğanına inanmadı, ve qartbabanı yaqaladılar. Bundan soñ, Qırımğa soratma yollanıldı ve belgilendi ki, böyle soyadı, kerçekten de, bar, bundan soñ onı yiberdiler. Böyleliknen, o, 12 künge yaqalanğan edi. Körbekte o, devlet tarafından demir tişnen mukâfatlandırılğan, çünki bir kün köyde çoq qar yağğan, ve er kes ötmeksiz qalğan. Kimseniñ atları çıqıp olamadı, tek qartbabam ötmekke çıqıp oldı, çünki onıñ moğol soyu atları bar edi. Böyle etip, er kesni ötmeknen teminlep oldı», – dep añlattı Fatime Sovhoz.
Topuz
Memet Topuz: «Qartbabamnıñ aytqanına köre, bir kün qartbabamnıñ babası Seit-Bekir ceviz cıymaq içün terekke çıqtı. Tüşkende, dalğa ilişti, yerge tüşti ve onıñ küregi çıqtı. Neticede, onıñ sırtında topuzğa oşağan şişik çıqtı. Böyle etip, «Topuz» lağabı peyda oldı, soñra bu soyadına çevirildi».
Velâ ve Şükri Topuz ve olarnıñ balaları
Bay
Emir Bay: «Ametov soyadını taşığan qartbabamnıñ babası Koreizde zengin bir adam edi, bunıñ içün «Bay» lağabını aldı, bu ise, soyadımızğa temel qoydı».
Şefiqa Bay, İbraim Bay, Refiqa Bay
Zmorka
Belli çalğıcı Şevket Zmorka ayttı ki, soyadınıñ tarihını baba tarafından qartbabasından bile. İşte, olarnıñ Zmorka soyadı olğan ataları Qırımğa Bessarabiyadan tüşti, bu topraq Qırım hanlığı terkibine kirgen edi ve o yerde çoq millet temsilcileri, bu cümleden, roman, bulğar, moldav, yeudiyler yaşay edi. Şevket Zmorkanıñ ataları qaysı milletten olğanı tam belli degil.
Seif Zmorka – Şevket Zmorkanıñ qartbabası
Seif Zmorka qızınen
«Hannıñ davetinen Bessarabiyadan Sudaqqa Zmorka soyadı olğan eki ağa-qardaş keldi. Olar araba, macara, ağır oq silâ (top, katapulta) taşınması içün aletler yapqan ustalar edi. Yazıq ki, ağa-qardaş qaysı milletten olğanı, olarnıñ adları, Qırımğa qaysı şeerden kelgeni aqqında daa tafsilâtlı malümat saqlanılmadı. O vaqıttan berli, Zmorka soyu esasen Aluşta regionında Arpat (Zelenogorskoye) köyünde yerleşti ve soñraki nesiller, rahmetli qartbabama qadar, hususan Arpattan edi. İşte, böyle köbeteler!) Zmorka qaysı milletten olğanı añlayışlı degil, amma em romanlar, em de moldavlar aytalar ki, soyadımız olarnıñkine oşay… çehler ise, maña aynısını ayta…» – dep añlattı Şevket Zmorka öz soyu aqqında.
Yaqub Zmorka — Şevket Zmorkanıñ babası
Bunen beraber o qayd etti ki, Qırımda aynı soyadı taşığanlar yoq, Zmorka soyadını taşığanlar ise, episi aqraba ola.
Asan Zmorka, Enver Zmorka (Şevket Zmorkanıñ qardaşı), Rustem Zmorka, Marlen Zmorka, Lenur Zmorka, Ahmet Zmorka, Ablâmit Zmorka, Şevket ve Halil Zmorka, Ayşe ve İbraim Zmorka
Fukala
Aliye Kadırova (Fukala): «İtalyan (latin) tilinden «Fuka» – dağ töpesi demektir. Soyadınıñ -lı, -la, -lu, lü, -li soñları mensüplikni bildire: yani kimseniñ bir yerde yaşağanını bildire. Meselâ, Arpatlı, Baydarlı, Üskütlü. Aynı Fuka la da – dağ töpesinde yaşağan. Bu temiz üskütlü soyadıdır».
Kakura
Elvina Kakura añlattı ki, Kakura soyadı peyda olmasınıñ bir qaç variantı bar.
«Qartbabam Küçük-Özen (Maloreçenskoye) köyünde, yani Qırımnıñ yalı boyunda östi, o yerde yüzüm yetiştirile edi. Bellesem, soyadı yüzüm çeşitinen bağlıdır, çünki böyle adnı taşığan şarap da bar. Hatırlayım ki, bir qartababa bir sefer aytqan edi ki, yüzüm cıymaq içün mahsus çengel böyle ad taşığan edi. Belki, soyadı atalarnıñ zenaatı, yapqan faaliyeti çeşitinen bağlıdır. Ve daa bir manası bar – hamırdan yapılğan mahsulat, ötmek mahsulatınıñ çeşiti. Kakurinler zadekân bir soyu bar edi. Tam manasını aytmaq qolay degildir, amma, fikrimce, bu yüzümnen bağlıdır».
«Qırım» ansambliniñ reberi Server Kakura qızlarınen
Kuku
Naciye Kuku: «Bilgenime köre, bizim ecdadımız bir şeerni ziyaret etken, qaytqan soñ ise, şeer aqqında teessüratlarınen paylaşqan. Amma şeer adını unutqan, ondan kimse şeerniñ adını sorağanda, hatırlamağa tırışqan: «nasıldır Ku…, Ku…» ve ilâhre. Bundan soñ, kimse ecdadımız aqqında laf yürsetkende, daa doğru aytmaq içün qoşa edi: «işte, bu, qaysı biri Ku… Ku…», böyle de başlandı.
Naciye Kuku – bita ve torunı
Dülber (Dülberovlar)
Lenora Dülber: «Başta Dülber oğlanlar lağabı bar edi. Bizim soyumızdan dört ağa-qardaş pek dülber edi, kimse bundan ayretlendi. Aytalar ki, bu, olar mahsulatnen nasıldır bazarda olğan vaqıtta oldı. Soñra Vorunda (Sudaq rayonı) böyle lağapnen bütün qoranta azalarına aytmağa başlağanlar – dülberler ya da dülber oğlanlardan».
Vasfiye Dülber
Bagatırlı
Emine Bagatırlı: «Aytalar ki, soyadımız Bağçasaray rayonındaki Bağatır köyü adından kele (şimdi – Bogatır). Bilem ki, qartbabam babasınıñ Bağçasarayda qarakül qalpaq tikişi boyunca ortaqlığı bar eken. Eali qayd etüvine köre, Qırımda, bizim qorantamızdan ğayrı, Bagatırlı soyadını taşığanlar yoq. Türkiyede Bagatırlı bar».
Bahtiyar Bagatırlı qızı ve apayınen
Aşçı
Meryem Kuku (Aşçı): Aşçı – bu qartbabamnıñ soyadı – Amza Memet-oğlu Aşçı. Onıñ qartbabasınıñ Dereköyde qavehanesi bar edi, bundan lağap-soyadı peyda oldı. Yazıq ki, Özbekistanda yañlış yazdılar, bunıñ içün bu soyadı taşıyıcıları vesiqalarda Aşşi olaraq qayd etilgen.
Dereköyde doğğan Aşçı Amza (kepkanen) dostu Timur Çalbaş ile