Qırımdaki mezhepler

09.09.201723:42

İmam Azam Abu Hanifa An  Numan – büyük alim, hanafi mezhebiniñ esasçısı. Qırımtatarlar aynı bu mezhepke ayittırlar.

Belli bir mezhep boyunca yaşamaq müyimdir.

İmam Azam Abu Hanifa (Hanife) – diniy – uquqiy mektebiniñ, yani mezhebiniñ esasçısıdır, onıñ meydanğa ketirgen mezhebi çerçevesinde qırımtatarlar da islȃm dinini kütedirler.

Bu mezheb boyunca sabıq Sovetler devletleriniñ çoqusı müsülmanları yaşaydır. Hanife mezhebi Orta Asiya ükümeterinde, Pakistan, İndistan, Bangladeş, Afğanistan ve Türkiyede esas mezhep olaraq sayıladır. İraq, Suriye, Urdun, Filistin devletlerinde de hanifeler çoqtır. Bu mazhebniñ balaban yayğınlığı, oña çoq bir alimler qatılğanınen añlatıladır.

Sunnitlerniñ dört esas diniy – uquqiy mektebi (mezhebi) bardır: imam Abu Hanifa (Hanifeler), imam Malik ibn Anas (Malikiler), Muhammad ibn İdris aş – Şafiyi (Şafiyiler) ve Ahmad ibn Hanbal (Hanbaliler). Dört mezhepte haqtır.

Bugün Qırımda böyle bir fikir bardır, missionerlerniñ tesiri altında, başqa mekteplerniñ tarafdarları da peyda olğandır. Bu hanbaliler ve şafiyiler. Çoqusı allarda bu «yañı müsülmanlar» – diniy bilgileri olmağan ve islȃmğa avdetten soñ kelgen yaşlardır. Olar sovet, ateyist devirinde büyüdiler ve ana – babaları olarğa diniy tasil berip olamadılar. İslȃmnı olar missionerlerden, ya da ecnebiy müsülman studentlerinden ogrendiler.

Böyle kütken müsülmanlardan qonuşqan soñ, meselȃ hanbali mezhebine kore, ibadetler daa qolay qılınğanını ogrenemiz. Meselȃ, namaz qılmalarında, olar tek farz namazlarını qılalar, sunnetlerini ise, red eteler, olar müyim degil deyler; abdestni sadeleştireler ve ilȃhre. Amma hanife mezhebine köre, bu aslında doğru degil, çünki, meselȃ, sunnet – namazlar, peyğamber efendimiz qılğan ve tevsiye etken namazlardır, abdestnı ise, bağışlañız, er vaqıt yahşı almaq kerek, buña nisbeten, atta bir hadis de bardır «Temizlik – imannıñ yarısıdır».

Camilerde, bazıda bu meseleler üstünde davalar da çıqa, amma bu davalaşaçaq problemalar degildir, çünki bu mezheplerniñ tarafdarları, özleri daa esaslarnı yahşı bilmeydirler. Olarnı, ibadetlerde olğan sadelik celp etedir. Gençler er vaqıt ayırılıp turmağa severler. Hanife mezhebine, ecdatlarnıñ kütken mezhebine ogrenmege, olarğa, er alda qıyın kele. Bese – belli, tasil almaq er kezge qolay iş degil. Qalbinde imanı olğanlar, erte – keç haq yolğa turacaqtırlar.

Bazı gençler de, yahşılıq ve qolaylaştırma fikirlerinen, bir de bir mezhepke ayit olmaq şart degil deyler. Lȃkin böyle tüşünmek yañlıştır. Çünki ibadet yapma incelikleri bütün Quran içinde ve hadisler kitaplarında mevcuttır, onı toplap bir añlaşılğan şekilge ketirmek içün bilgili adam kerektir. Onıñ içün em qadimiy, em de zemaneviy islȃm alimleri, bilgileri kȃmil olmağan müsülmanlarğa, bir de bir mezhep boyunca yaşamaq kerek olğanını aytalar.

İmam Azam Abu Hanifa kim olğan ve mezhebi neden ibarettir?

Şübe doğurmağan qaynaqlarğa nazar taşlayıq. «Fıkh. Al – Kuduriya sualleriniñ sadeleştirilmesi. İmam Abu Hanifanıñ fıkhı boyunca» (Muhammad Aşık İlȃhiy Al – Baraniy, Kiyev «Ansar Faundeyşn», 2004s.) imam Al – Hammam abu Hanifa An – Numan Hicreniñ 80 – nci senesi (milȃdi 700 sene), İraqnıñ cenübinde yerleşken Kufa şeerinde doğdı. Onıñ tolu adı An – Numan ibn Sabit Al – Kufiy. Onıñ aylesi ticaretnen oğraşa edi. Abu Hanifa Allah qorqusınen büyügen bir bala olıp, Quran – i Kerimni daa balalaıqta ezberge alıp, hadis kitaplarnı da yahşı bile edi. İslȃm boyunca nasıl yaşamaq ve ticaret alıp barmaq kerek olğanını mükemmel bile edi.

Fıkhnı o Hammad ibn Abu Sulȃymandan ve daa bir çoq alimlerden ogrengen edi. O bilgilerini 4000 tabiyun şeyhlerinden alğan edi. O özü tabiyun nesiline ayit edi. Tabiyunlar – bu peyğamberimiz Muhammed (s.a.v.) soñ kelgen ve onı bilip, laqırdı etken nesildir.

Onıñ tabiyunlar nesiline mensüp olması, onı yükselte, çünki iç bir zamandaş alimi aqqında, biz bunı aytıp olamamız.

Onıñ talebeleriniñ sayısı pek çoq edi, başqa iç bir alimde bu qadar talebe olmağandır. Olar aqqında aytqan ediler: «Olar yedi biñ otuz şeyh ediler, farqlı – farqlı devletlerden kelgen ediler, imamdan bilgiler alıp, bizlerge qadar yetkizdiler».

İmam Azam Abu Hanifa dört biñ hadis bildirgendir: eki biñi – Hammamdandır, qalğan ekiside – başqa şeyhlerdendir.

Abu Hanifa birinci olaraq fıkh kitabını yazğandır, ondan soñ bu işni Malik ibn Anas devam etip, özüniñ «Al – muuuata» kitabını tertip etkendir.

İmam Azam Abu Hanifa öz mezhebini «bir birleri arasında mesleat» esasında tizgendir. İctihadlarını Allah sevgisi ve qorqusı esasında çıqarğandır. O belli bir sualni muşavarege çıqara eken, soñ bu mesele boyunca kimde nasıl qararlar olğanını soray eken, soñ üzüniñ fikirini ayta eken ve keñeş toplap, er bir sual üstünde bir aydan ziyade subetler keçire eken. Onıñ delilleri yarıq yıldızdan daa parlaq ola eken, buña köre, Abu Yusuf olarnı Al – usulde yazıp qaldıra ve itibarlı alimlerge köstere eken. Demek, muşavere ve mesleat esasında peyda olğan mezhep, seniñ şahsiy özüñe tayin etken ve tek özüñ diñlegen mezhebiñden, daa doğru, göñül raatlaycı bir mezheptir (baq. Al – Kȃrdariy «Manakıb Abu Hanifa», 57 s.).

Abu Hanifa biñlernen sualler yazıp alğandır. Eñ azı 83 biñ, dep esaplana: olardan 38 biñi ibadetnen bağı sualler, qalğanları ise, muamalȃt (insanlarara munasebetler) meselelerinen bağlıdır (baq. Al – Kȃrdariy «Manakıb Abu Hanifa», 162 s.).

Amma Abu Hanifanı, dinden çetleşkenler sıralarında begebmey ediler, çünki bu insan islȃm uquqında belli uslbiyet tizgendir.

Özüniñ diniy metinlernen çalışma usulını alim böyle añlata: «Men Alahnıñ kitabına esaslnam, anda kerekli metin tapalmasam, peyğamberimizniñ hadislerinden qıdıram, anda da tapalmasam onıñ sahabelerine qulaq asam. Amma olarnıñ noqta – i nazarlarını, tek eki delil tapsam qabul etem. Olarnıñ fikirlerinden başqa birisiniñ sözlerini qabul etmek içün vaz geçmeyim. İbrahim Aş – Şaabi ve Al – Hasanğa (tabiun alimleri) sualler berilgende, olar ictihad qabul etmege tırışalar, mende oyle ypmağa tırışam».

Onıñ bu ususlı, yañı edi qısımdan ibaret,araştırma sistemasına yol açtı:

. Quran – er bir diniy noqtayi – nazarınıñ ve diniy şartlarınıñ esasıdır.

. Hadisler (peyğamberimizniñ sunnetleri) Quran izaatıdır.

. Peyğamber (s.a.v.) sahabeleriniñ şaatlıqları. Olar Muhammed (s.a.v.) yanında er daqqa bulunıp, onıñ sunnetlerini bilgenlerdir.

. Muqayese, ya da qıyas, bu belli bir metinlerni başqa vaqıyalarğa işletilmesidir.

. Muqayeseniñ ya da qıyasnıñ tersi. Çünki bazen qıyas usulını qullanğanda hatalar ola bile.

. Alimlerniñ birdemligi, yani icma.

. An – ane, ya da adet qullanılması, amma bu bölük, tek Qurandan, hadislerden yada sahabelerniñ sözlerinden deliller tapılmağan soñ qullanıla bile. Eger de adet, açıq – aydın metinnen qarşı kelse, onı qullanmaq yasaqtır.

Özünden soñ, Abu Hanifa kitap yazıp qaldırmağan, amma onıñ qalemi, dep bir qaç araştırma işlerini belgileyler. Onıñ fikirleri, talebeleri Abu Yusuf, Muhammad Al – Hasan taraflarından, bir qaç kitapqa toplanıp, yazılğandır.

Abbasidler nesilinden olğan halif Al – Mansur, Abu Hanifanı, Kubadan Bağdadqa çağırta ve qadı vazifesini teklif ete. Amma Allah qorqusı olğan Abu Hanifa, birilerine apis ve idam cezalarını çıqarmağa istemedi. Ondan da başqa, o halifniñ ükümdarlığına qol tutmay edi. Bunı bilgen Al – Mansur, alimni apiske qapatmalarını, aşta ve suvda sıñırlamalını ve meydanda qamçınen urmalarına qarar çıqardı. Bundan soñ alim vefat etti.

Büyük alim ve imam Abu Hanifa Hicranıñ 150 senesinde, yetmiş yaşında vefat etti. Allahnıñ rahmetinde olsun.

Sevil Reşid

İçtimaiy ağlarda FacebookVkontakteOdnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız

 

 

Author: Редакция AVDET

Редакция AVDET