Etnomoda er zaman aktualdir

31.03.20210:09

Qırımtatar qadınları ligası desteginen Aqmescitte “Umumukrain informatsion-medeniy merkezi”nde 12 iyün künü açılğan “Qırım etnik modası” bediiy sergisinde etnik elementli avangard yönelişniñ bayram kostümleriniñ taslaqları, ayrıca da ananeviy-folklor ve estrada kibi sana kostüm çeşitleri taqdim etildi. Sergi ekspozitsiyasında yaş ihtisasiy ressam-modelyer Elvira Sofu, Mayre Lümanova, Venera Kurmayeva, Halide Çilingirova tarafından azırlanğan etnik kostümler – anterler, jaketler, yelekler, baş kiyimleri bar edi.

Fotosıra ziyaretçilerni ananeviy urbanıñ aksessuar ve detallerinen, quyumcılıq ilvanlarınen, baş kiyimlerinen, zemaneviy nağışlanğan çantalarnen tanıştıra bile. Ekspozitsiyanıñ bir qısmı nisbeten, eskiden ananeviy olaraq qabul etilgen, güzel bezetilgen, tavanğa asılğan marama, şerbenti, fırlanta ve ressam Mayre Lümanova tarafından yapılğan renkli portret qadın obrazlı kelin odası kösterildi. Sergide ekspozitsiyanıñ esas mevzusını daa teren ve keniş açıqlanmasına yardım etken yüzge yaqın çeşit eksponat taqdim etilmektedir. Asıl maqsat – ananeviy kostümniñ has hususiyetlerini ve zemaneviy ressam-modelyerlerniñ mevzunı ögrenip, añlamaları, em taslaq, em de üslüpleştirilgen kiyimde numayış etme medeniyetini köstermek. İlk olaraq, sergi ögretici mananı taşıy. O, ananeviy ve üslüpleştirilgen kostümniñ modellemesinen, etnografiyanen, tarihnen, qırımtatar sanatı ve örnekleriniñ ögrenilmesinen oğraşqanlar içün tahsis etilmektedir. İhtisasiy ve aveskâr folklor kollektivlerniñ reberleri ve estrada artistleri içün emiyetli olmalı.

Sıcaq ve bayram atmosferasında keçken sergi açılışında Şefiqa Abduramanova, Rustem Memetov, Elzara Bahşıh kibi qırımtatar medeniyeti erbaplarınıñ, ressamlarnıñ özleriniñ çıqışları, Qırım müendislik ve pedagogika universitetiniñ studentleri tarafından, izaatı ve urba eşyasınıñ numayışı ile yapılğan eñ yahşı müelliflik işlerniñ model defilesinen almaştırmaqta edi. “Cemile” ansambl solistiniñ “Tım-tım” oyunı, qırımtatar halq yırları sergi tanıtmasınıñ muzıkal ve horeografik çerçevesini yarattılar.

Qırımtatar kostümi asırlar devamında meydanğa keldi, tabiyat şaraiti, ayat tarzı, turmuşnıñ tesiri altında deñişti ve halqnıñ obrazı olaraq şekillendi. O, insan tabiatınen, etraftaki müitnen uya edi. Qırımtatar halq icadı tetqiqatçılarınıñ, etnograflarnıñ, seyaatçılarnıñ şaatlıqlarına köre XVII-XVIII asırlar qırımtatar sanatınıñ ayırı has hususiyetleri – özüni tuta bilme, yımşaqlıq, aenklikke ıntıluv, şairane aydınlıqtır.

XIX asırnıñ soñu – XX asırnıñ başındaki qırımtatar kostümi özgün ifadeliginen, şekil, kölem, çizgi, renk nisbeti ve güzel, ayrıca zarifliknen yapılğan aksessuarlı qumaç yapılışınıñ asılınen farqlana. Zemaneviy ressam-modelyer E. Sofu, M. Lümanova, V. Kurmayeva, H. Çilingirova ögünde, diqqatnen ögrenmek, añlamaq, is etmek ve istidat ile hayal küçüni kösterip, zemaneviy üslüpleştirilgen kostümni yapa bilmek kibi pek qıyın ve mesüliyetli bir vazife tura edi. Ressamlarnıñ er birinde öz şahsiy yöneliş, üslüp ve eñ müimi, belgilengen maqsatqa irişmek içün işkirlik bulunmaqta. Umumen, sergide taqdim etilgen işlerge köre, olar bu vazifeni yahşı bidiiy seviyede becerdiler.

Qırımtatar halqınıñ vatanğa qaytqan soñ ananeviy milliy kostümı ve etnomoda mevzusı aktual edi ve aktual qala, bu sebepten sergi teşkilâtçıları “Qırımda etnomodanıñ zemaneviy alı ve inkişaf kelecegi” mevzunen alâqalı bir seminarnı planlaştırdılar.

Qırım ülkeşinas müzeyinde, bu satırlar müellifiniñ ve Etnografik, Qırımtatar tasvir sanatlar müzeyler hadimleriniñ teşebbüsi ile 1997 senesi “Qırımtatarlarnıñ ananeviy urbası. Keçmiş ve kelecegi” adlı ilk büyük ekspozitsiyası teşkil oldı. Bu ekspozitsiyada Qırım müzeyler fondlarından ananeviy kostümler, ressam-modelyer, teatral ressamlar, quyumcı, nağışçı ve başqa qırımtatar ananeviy sanat ustalarnıñ işleri, qırımtatar folklor “Qırım” ansamblniñ sana kostümleri seminarında soñraki yapılacaq talilnen beraber taqdim etildi. O vaqıt ilerideki 12 yıl, etnik kostümlerniñ icat etilmesinen bağlı ciddiy meselelerni aşuvı boyunca çalışmalar yapıldı ve yapıla. Teessüf ki, bir çoq folklor ansambl iştrakçileri çoqusı vaqıt, özbek, tacik ve yañlış elementli, bazan suniy açıq qırmızı qadife üzerinde qaba, parlaq sarı-altın nağışı bulunğan kostümlerni kiyeler. Böyle kostümlerde artistlerniñ icra ustalığı ve eñ müimi – kostümniñ ananeviy medeniyeti kiçik körüne.

Bu devir içinde oqunğan lektsiyalar, studentler ögünde yapılğan çıqışlar, gazetalarda intervyü, konstruktiv tenqit, mesleatlar inkişaf etken ketişatqa qarşı nazarnı, biraz olsa da, deñiştirmege yardım etti. Şimdiki zamanda sanatşınas, ressam, modelyer, dizayner kibi mütehassıslarnıñ açıq-aydın programması ve ciddiy işi lâzımdır. Bu zor ve ciddiy protsesske anlik isteklerniñ yerine ketilmesi ve maddiy qazanç içün iş yapqan diletantlarnıñ kirsetilmesi mümkün degil.

“Qırım” folklor ansamblniñ yañı programmasına taslaq üzerinde semereli icadiy işniñ neticesi, modelyer Mayre Lümanova tarafından azırlanğan güzel kostümler oldı. “Toyğa davet etemiz” programmasına taslaq üzerinde çalışma protsessinde, “Qırım etnomodası” sergisiniñ ressam-modelyerleri, sanatşınas olaraq men, ve Qırım akademik muzıkal-dramatik teatrnıñ rejissöri, istidatlı ressam, kumaç mütehassısı – Renat Bektaşev ile birlikte bizim ortaq icadiy kollektivimiz şekillendi. Soñ yıllarda meraqlı üslüpleştirilgen toy qıyafetlerini modelyer E. Sofu, qabiliyetli H. Çilingirova taqdim etti. Yengil yaraştırıcı kumaçlardan yapılğan avangard, stil, yüksek bediiy kostüm kollektsiyasını Aqyardaki ressam-modelyer V. Kurmayeva kerçekleştirdi. Zemaneviy urbada zevqnen qullanılğan zengin milliy kostüm elementleri yaşlar içün pek emiyetlidir, tek estetik zevqnıñ terbiyelenmesi noqta-i nazardan degil, çoqasırlı milliy ananeler ve adetlerge sayğınıñ şekillenmesi içündir.

“Qırım etnomodası” sergisi, keçken ve kelecek arasında dialog kerçekleşken, ressamnıñ özüne bir kenardan baqa bilgen bir icadiy laboratoriyasıdır, bu öz medeniyetiniñ añlama sevinci ve bayramıdır, istidatlı zemaneviy ressamlarnıñ ilerideki icadiy araştırma ıntıluvıdır.

Sanatşınas Elmira ÇERKEZOVA

Author: Редакция AVDET

Редакция AVDET