Ümer İpçi “Nefise” (ikâye)

17.07.202113:19

Ciyren qaşqa ayğırnen çal bir biye yekilgen lilenka bayırdan aşağı tığırıp, dereni keçken soñ, yüksek qırğa urdı. Atlar lilenkanı yengil çekseler de, Seitmemet olarnı qır yuqarı aydamayıp öz allarına bıraqtı. O qamçını tizi astına bastı, cebinden papiros çıqarıp yaqtı. Yel özüniñ körünmez ellerinen onıñ avuzından bol-bol çıqqan tütünni ulpaq tinter kibi, tez-tez tintkelep taşladı. Tütün bir saniye içinde avağa sinip ğayıp olıp ketti.

Nefise Seitmemetni tanıy edi. Em ne de tanıy edi! Bu onıñ baştaki nişanlısı edi. Eger o oqumağa ketmegen olsa, şimdi Seitmemetniñ (bu zilifleri çalara başlağan aqaynıñ) qarısı olacaq edi. Lâkin bu olmadı. Ömür nasıldır keskin bir aylanmada birden buruldı ve eki nişanlını biri-birinden ayırdı.

Ayırılışuv şay da apansızdan olğan edi ki, Seitmemet bunı atta duymay qalğan edi. Oña nişanlısınıñ şeerge oqumağa ketkenini ekinci künü aytqan ediler.

Nefise ana ve babasını qandırğan ve künlerden bir kün, iç kimsege duydırmadan şeerge ketken edi. Bu iş ilk künleri Seitmemetni çoq tüşündirdi. O başta Aqmescitke barıp, nişanlısını zornen alıp qaytmaqnı ve Nefiseniñ yaşı on üç olmasına baqmadan, oña evlenmekni qararlaştırsa da, soñ böyle yapmaqnı namusına sığdırmayıp qararından vazgeçken ve Nefiseniñ “canını yaqmaq içün” İsmail aqaynıñ qızı Tevidege evlenmege tutunğan edi. Bu haberni Nefisege o zaman şay dep yetiştirgen ediler.

Doğrusı, buña Nefiseniñ canı “yanmaq” bir yaqta tursun, quvanğan edi bile! Ne demek olsun, babañ seni dört yaşıñda ekende nişanlasın da, sen de buña “taliy yazmış” – dep boyun eg!

Açılmamış bir gül eken, sol!

Baştaları şay yapa ediler. Eki dost qudalağa, “etek cırtışa”, öz balalarını nişanlay ve qız on üç, on dört yaşına kelgende, oğlan yigirmi beştemi, otuz beştemi ekenine baqmayıp, olarnı evlendire ediler. Böyleliknen nice-nice yaş ösmür qızlarnıñ ömürleri baltalanğan, nice-nice qızlar yaşlıqlarını körmeden qartayğan ediler!

Nefise şimdi bunı pek yahşı añlay. Eger o aşıqmağan olsa, eger o şeerge ketmegen olsa, onıñ ana ve babası, nişanlısınıñ inatlı talabı, köyde o zamanları daa yaşap kelgen eski adetler ve bu adetlerniñ temeli – baylar, mollalarnıñ qandırmaları dinniñ ve şeriatnıñ qarşısında dayanamaz ve öz “borclarını” yerine ketirip, onı on beş, eñ keçi ise on altı yaşında mıtlaq Seitmemetke berir, evlendirir ediler…

Ciyren qaşqanıñ postronkası boşadı. O lilenkanıñ bütün ağırlığını qoşağı çal biyege taşlap, özü sanki kezintige çıqqan kibi, yol çetiniñ taze otlarını, çegerlikniñ yeşilligini seyir etip boş bardı. Seitmemet onıñ bu ayneciligini bile edi. O ciyrenniñ telbevini silkip: “No! No!!!” – dep bağırdı. Ciyren qaşqa kendini raatsızla_an arabacıdan açuv almaqçün sarı quyruğını onıñ betine dep salladı, lâkin ayğırnıñ bu qılıqsızlığını bilgen Seitmemet elini qalqanday tutıp, quyruq şamarını qaytardı. Ciyren qaşqanıñ postronkası tartıldı. Atlar ekisi de tırışıp lilenkanı şeñ alıp bardılar…

Seitmemet şeerden çıqqandan berli Nefisenen laqırdı etmegen edi. Bu bir yaqtan can sıqısı olsa, ekinci yaqtan nasıldır qolaysız edi. Nefise onıñ bu susqunlığına ne mana berecegini de bilmey edi. “Yoqsa, alâ daa maña darğınmı?” – dep tüşüne.

Lâkin Seitmemetniñ ne çırayında, ne de areketinde böyle bir alâmet yoq edi. Nefise öz-özüne: “Sözge, ğaliba, başta men başlamaq kerekim” – dedi:

– Sen kolhozda arabacılıq etesiñmi?

Seitmemet Nefisege buruldı ve külümsep:

– Yoq, men başça brigadirim – dedi.

Nefise onıñ betine soravlı baqtı. Seitmemet bu sualni añlap:

– Reis bizge seni şeerden ketirmemizni aytqan edi. Bizim arabacı oğlan hastalanğanından, men özüm kettim… Seitmemet dudaqlarını çoquldatıp atlarnı aşıqtırdı.

– Sen başqa birisini yollay bile ediñ. Nefise qaçırğan bu sözniñ qolaysız

ekenini duysa da, lâkin “atılğan taş keri qaytmaz” – degenleri kibi, endi keç edi.

– Niçün şay diysiñ ya? Seitmemetniñ közleri biraz taacipnen açıldılar.

– Saña zamet etmek kerekmey edi, demek istedim…

– Niçün zamet olsun?! Atta arabacı hastalanmağan olsa bile, seni şeerden ketirmekçün onıñnen beraber özüm de keter edim… O, fikirini devam ettirmek içün söz tapıştıramayıp, ciyren qaşqanıñ telbevini qaqıp taşladı ve Nefisege biraz daa burulıp, qabaatlı bir sesnen:

– Men saña teşekkür etmege borclum – dep qoştı.

Endi taacip etmek sırası Nefisege kelgen edi.

– Ya bu niçün?

Seitmemet ögüne baqtı. O şimdi, mektepte qabaat işlep, ocası ögünde cevapta turğan, ayneci bir balağa beñzey edi. Nefise yanaşadan onıñ közçikleri külümsirep qısılğanını ve mıyığınıñ ucu qulağına qadar uzanğanını esledi:

– Aytsa, maña niçün teşekkür etesiñ, ya?

Seitmemet biraz susqan soñ, başını kötermeyip cevap berdi:

– Dohtur içün…

Nefise bunı bir kereden añlamadı:

– Nasıl dohtur?

Seitmemet cevap yerine közünen onı kösterdi. Nefise küldi. Brigadir bir daqqa qadar onıñ uzun kirpikli ve külünç qara közlerine külümsirep baqqan soñ, yarı ciddiy bir çıraynen:

– Seniñ oqumañda menim de “qabaatım” oldı ya? – dedi.

Nefise tasdiq etip başını salladı.

– Doğrusını aytasıñ, Seitmemet, bunda seniñ de “qabaatıñ” oldı…

Laqırdı çezildi. Olar başta bir-birinden sıqılğan ve çekingen kibi körünseler de, endi bir-biriniñ betine baqıp eki arqadaş kibi söyleştiler. Olarnıñ laqırdısı biraz şaqalı olsa da, lâkin ciddiy edi. Nefise ondan:

– Nasıl, evlengenine peşman etmeysiñmi?

– Niçün peşman etecegim. Men Tevideni evelden de seve edim.

– Nasıl evelden? Maña nişanlı olğan vaqıttamı?

Seitmemet kene ayneci közçüklerinen küldi.

– Ebet! O söngen papirosını parmağınen çertip, yol çetine uçurdı.

Ciyren qaşqa onıñ eli köterilmesini özüne işaret bellep, quyruğını kene şıpırtıp aldı.

– Eger sen şeerge ketmegen olsañ, ihtimal biz evlenir edik. Soñ bundan ne çıqacaq edi? Sen meni sevmez ediñ, şay degilmi? Men o zaman yigirmi yedi yaşında olsam, sen on üç yaşında bala ediñ. Menim közümde ömürlik Tevide de qalacaq edi… Seitmemet bu yerde köküs keçirdi ve biraz tüşüngen soñ devam etti.

– Eskide ömür nasıldır manasız, budalacasına qurulğan edi. Amma bizden bir talayımız bu ömürni manalı ve aqıllı yapmaq oğrunda küreşkenlerge qoşulmayıp, onıñ qalımtılarına, dedelerimizniñ “kösterişine” sarıla ve quyruqta çubala, işke yardım yerine, mani ola edik… inanasıñmı, Nefise, men qaç kereler şeerge barğanda, seniñnen körüşmek, senden afu yalvarmaq istesem de, batamağan edim…

O bir papiros daa çıqarıp yaqtı. Sözüne devam etip – bir tüşün de baq, biz o zaman evlengen olsaq, bu seniñçün de, menimçün de bir bahtsızlıq, öz yüregimizni horlamaq, öz insanlığımıznı alçaltmaq olmazmı edi?.. Men Tevideni seve edim, o da meni. Şimdi tüşünem, balaban bir cinayet işleycek ekenmiz…

Seitmemetke ciyren qaşqa kene postronkalarını boşatqan kibi keldi. O tizi astından qamçını çekip aldı ve ciyrenge şıpırtmağa azırlanğanda, özüniñ yañılğanınıñ, ciyren qaşqanıñ da çal biyenen beraber tırışıp tartqanını kördi de, qamçını özünen Nefiseniñ arasında yatqızdı. Nefise küldi. Seitmemetnen böyle körüşmesi ve onıñ öz tüşüncelerini serbest aytması “dohtur” qıznı çoq hoşlandırğan edi. O Sağlıq-saqlav Halq Komissarlığı tarafından öz köylerindeki yañı hastahanege tayinlengen vaqıtta, aqılına özlüginden kelgen bir fikirni hatırladı. O zaman Nefiseniñ yüregi “şuv” etti. Doğrusı, Seitmemetniñ adını hatırlav onı qorquzmasa da, eppeyice tüşündirgen edi. Ya, barıp da eski nişanlısı onı sevmegen, özünden yatsırağan ve balalığında oña evlendirirler dep, qorqqan bu adamı, Nefiseni eski adetni, baba andını bozmaqnen qabaatlasa da, evellerde yapqanları kibi, qıznıñ ömürini zeerlese, işine keder etse?… Seitmemet şeerde arabanı Nefise oturğan evniñ qapusı ögünde toqtatıp, Nefisege onı köyge alıp ketmege kelgenini aytqanda, dohtur-qız buña bayağı şaşqan edi. Lâkin o çoq tüşünip oturmadı ve azırlap qoyğan cemidanlarını Seitmemetniñ eline tutturıp, özü de qalğan şeylerini quçağına alıp, sessiz-soluqsız arabağa mindi…

…Atlar lilenkanı qır üstüne çıqardılar. Seitmemet olarnı toqtatıp arabadan tüşti.

– Qıbırdağan qır atlar – degenler. Biz de atlarnı yorultmayıp qırğa çıqtıq. Nasıl deysiñ, Nefise, olarnı biraz daa raatlatayıqmı?

Nefise bu teklifke qarşı ketmeyip, arabadan tüşti ve yar bağındaki qayağa çıqıp, uzaqta, özenniñ eki çetinde, boydan-boy sozulğan bağçalarnı ve olarnıñ artında yeşillik içine kömülgen köyni seyir etti. Bu acayip güzel bir körüniş edi. Tek bir qartal yanaşadaki qayalardan qopıp, qanatlarını salmaqnen qaqıp avağa köterildi. Qartal bağçalar üstünde bir qaç kere dolanğan soñ, kene qayalar üstüne qayttı ve toqtamay yükseldi. Qartal ne dülber, ne mağrur uça! Yaşamaq ne qadar yahşı! İşte, tuvğan köy! Nefise bu köyni ne qadar seve! Bu eski köy degil edi. Bu yañı köy! Nefise oña barmağa, ösken, bekingen, çiçeklengen bu yañı köyge ve onda yaşağan halqqa özüniñ şeerden, mektebinden alğan bilgi ve medeniyetini qoşmağa ne qadar aşıqa edi!

…Seitmemet atlarnıñ taqımlarını tüzetip, olarnıñ toq arqalarını taptap, gür yalınlarını sıypap Nefise turğan qaya betke baqtı. Anda saçlarını ve yipek yağmurlığını yelge gürdeletip, uzun kirpikli, iri ve qara közlü qız tura edi. O

Nefiseniñ yanına bardı.

– Bağçalarnı seyir etesiñmi?

Nefise özüniñ şırnıqlı külüşinen oña baqıp başını salladı.

– Ebet!

Bir saniye soñ o Seitmemetke elini uzatıp:

– Dost olıp qalacaqmız e? – dedi.

Seitmemet dohtur-qıznıñ elini quvetli sıqtı.

– Ebet, dost olıp qalacaqmız, Nefise!

Bir daqqa soñ, atlar bayır aşağı şeñ çaptırıp, yañı dohturnı köyge doğru alıp kettiler…

Ümer İPÇİ — 1937

Betül HAKYEMEZ. 1928-1937 Dönemi Kırım Tatar Edebiyatından Seçme Hikâyeler

Author: Редакция AVDET

Редакция AVDET