Mustafa Qurtiy «Emce» (ikâye)

18.08.202112:57

Bütün ömürinde emce bir tüşünme, bir qasevet körmegen. Babası onı on sekiz yaşına kelgeninen evlendirgen. Ondan evel emceniñ yorğanını üstüne anası qapatıp kelgen olsa, ondan soñ qadını Selime qapatıp bağlağan. Mal degende, emceniñ babasından qalğan eki yüz elli sajen bağçası, qapu ögünde ufaq azbarda bir-eki teregi, yer namına qadınınıñ da yüz yigirmi sajen, emceniñ özüniñ degende, üsküli yeri olğan. Üsküli yerge saçqan tütüni, bağçadan, azbardan alğan kârı emceniñ kâde-kâde eki yüz rubleye varğan vıqıtı ola edi, ziyade degil.

Pek “bereketli” yılı o qadarçıq olğan kâr, nasıl bilmem, emcenen Selimeni keçindire edi. Eline para keçkende, emce bir qoyun alıp semirtip soymaya pek sever edi. Em er vaqıt qoyunı soyğan soñ, emce dostlarına onıñ semizligini maqtaycaq olsa, dört parmaq qırtışı var edi – demek az körüngenday olıp – a bu qadar yağı var edi – der, qolunen kösterir, parmaqlarınıñ arasını qoyunnıñ qırtışı dört parmaqtan ziyade edi demek ister. Em “öyledir, emce, inanırım, doğru” –demezseñ, saña darılır, bir daa körüşip barışmayınca, laf etmez edi. Bunı da söylemek kerek ki, er daim qoyun alğanda, emce soğum soymaya niyetlenip alır.

Amma qurbanlıq bir qoyun daa almaya taqatı olmağanından soğumı küzde ya qığta soymalı, ille qurban bayramın ilki künü qurban etip çalar edi ve eti-yağını, kemigini ayırğan soñ, kimseye işanmay iç yağın, quyruğın qazan başında oturıp öz qolunen iritir edi.

Etin de öz qolunen qavura, savutlarğa toldura, qavurmasın yasay, ayrı saqlay edi. Dünyada emceniñ birinci sevgeni maqtav – semiz et edi. Emceni ne qadar maqtasañ, o qadar qopayır, qabarır, bir bala derecesine kelir edi. Semiz et pişken qazan körse, emce iç bıraqıp kitemez. Em yahşı pişken semiz et tapsa, “toydım, ziyade aşamam!” – demeye bir vaqıt tili varmaz. Üçünci onıñ sevgeni… O başqa şey… Söylemesi de ayıp, amma emce özü degeni kibi, Selime yenge arıq olğanından ötrü iç onıñ sevgenlerinden degil edi. Amma onı da emce yine qusur saymaz, Selime yengenen pek muabbet yaşar edi. Bir de emceni mazallılar sırasına qoşacaq olsañ: “Emce mazallıdır, baq ya omuzlarına!” Daa felân-fesmekân – diyecek olsañ, emce quvanmadan, qabarmadan varmaya yer bulmaz.

Meselâ, yuqarıda, Bayır-Maallede, cıyanaq bir şey olıp mecliste biri emceniñ beslegen qoyunınıñ semizligini maqtağanda, digeri eñqas şaqanen: “O qadar yoqtır o, öyle qoyun olmaz!” – dese, emce o adamı özüne qan duşmanı sayar, em qaytarıp maqtamayınca ya ki yaş etip ğayrı baştan aqlaşmayınca, emce onıñ ile laf etmez edi, aman meclisten qalqar kiter. Aşağıda, özen boyunda, öz evine varıp, o maqtavlı qoyunını omuzına urıp bir toqtamay ta bayıra, meclis evine, ketirir. “Semiz degil!” – degenlere kösterir edi. Bir toqtamay ketirmesiniñ sebebi – öz quvetini köstermek, onıñ kibi semiz qoyunı emce bir toqtamay özenden Bayır-Maalleye ketirdi – dedirtmek edi.

Bunı da unutmamaq kerek ki, emce halqqa qoşulmaya, dost olmaya pek sever edi. Amma er daim dostluqqa zenginlerni, ağalarnı saylar edi. Onlar da emceniñ dostluğı semiz et yemek hatiri içün olğanını bilir ve öz hüsn-imuamelelerini ondan acımaz ediler. Diger taraftan emceniñ dostları onıñ er şeyge inanğanını, külgende bala kibi, yürekten külgenini, söyleyecek sözüni kim olsao lsun, köze qarşı doğrusını söyledigini cümlesinden ziyade seve ediler.

Emceniñ bir tabiatı daa: o, adam saylamaz, öz sınıfını tanımaz, özü beslemeye, soymaya sevgen barağı kibi, er kimniñ artından aqar kiter edi. Bu hususta emce mollalar kibi etmeyi, çoqnıñ sözüni doğru tanımaya, onlara itibar etmeye, onlarnıñ sözünden çıqmamaya sever, degenlerini, atta yalan şeadet deseler, onu da yapar edi. O zavallınıñ ondan kendisiniñ de haberi olmaz edi. Kerçek, böyle şeyler içün emce para-mara bir şey almaz edi. Amma er daim sofra qoyulğanda, semiz et parçaları onıñ ögünde olur edi. İşniñ öyle olğanından bir vaqıt o zavallınıñ haberi olmay ve oldurmaz ediler. Çünki o hususta emceni derin işlegen ediler.

Emce… Emce aqqında sizge pek çoq diñlenecek ikâyeler yazmaq mümkün edi. Emceniñ keride keçirdigi altmış yıllıq bir ömüri var! Bu hususta bizim meramımız emceniñ er bir adımını yazıp oturmaq degil de sade, onıñ öyle adam olğanını söylemek olğanından ötrü keçen vaqıtlarnı bıraqıp, biz emceniñ ömürinden bir qaç kün üstünde toqtayıq. Çoqusı tursun, sağ olsa emce bizi bu sözler içün de hayırlı qaldırmaz edi. Ondan soñ qalğan o qılıftaki qartlar da bize rahmet ketirmezler…

O, adetinden emce maqtav sever degen edim. Ondan soñ qalğanlar da maqtavnı sevgenlerini ne qadar gizleseler de, söylemek istemeseler de onları azĞanaçıq tüküne qarşı sıypacaq olsaq, darılğanlarını, açuvlanğanlarını körgende, kimler olğanlarını o daqqada tanırsız. Onlar da aytmaq icap etse, bütün ömürlerinde zorluq, sıqıntı körmiy ziyafet-ziyafetten kezgenler.

Böyle qaarsiz keçen ömürde yaldağan emceniñ şaqacı dostları künlerden bir kün, Oktâbr inqilâbından soñ, qapusınıñ üstüne “Halq evi” – dep şaqanen bor ile bir satır yazı yazalar. Keriden de biri bir şeyden haberi olmağanday, emceniñ qatına aylanıp kele.

– Emce, bu ne? Bunı kim yazdı?

Yavaş oquy: “Halq evi” – dep yazğanlar diy. Yoqsa seniñ eviñi de alacaqlarmı?

O vaqıtlarda daa pek çoq halqnıñ ne alınıp, ne verileceginden haberi iç de yoq – demek mümkün. Sade Aqmescitte Müsülman İcra Komitesi ve Mahkemei-şeriye vaqıf topraqlarını qolğa keçirip köylülerge bilmem kiranen, bilmem paranen verecek ola – degen sözler aytıla edi.

Yerde, ayağınıñ üstünde, çoñqayıp oturğan emce “Halq evi” – degen sözni eşitkende, aman ayaqqa sıçrap qalqa:

– Kimdir o? Ne alacaqlar?! Qana, kelsin köreyim! – diy. Ya vaqıf topraqlarını alğanlar emiş de? Te-ye, az oldumı yoqsa! – diy.

Bir türlü ola, şaşa, söylemeye laf tapmay. Qorqqan adam kibi, o yaqqa, bu yaqqa qarana.

 – Oña qarşılıq yoq, emce, vaqıf topraqları başqa, seniñ eviñ başqa – diyler. Emce açuvlana, çoralana:

 – Olan, “başqa” – degeniñiz ne ya? Olğanı bir köz evim bar daa şunı.

Azbarım da oña köre, bir at aylanacaq yer! Menim azbarımı alacaqlar eken. Kelsin, alsınlar da, köreyim! – dey. Lâkin yüregi raat almay. Kâde-kâde malı-mülkü olmağan kündelikçi emekdarlar öz aralarında yavaştan kimden ne alınacağını aqıllarına ketirgeninen, aman onların başına hatip aqay yetişip:

– Günah, aram, namus… biñ dereden suv ketire.

O nasihatlarnı diñlegen emekdar köylüler iriy, aqa, ağlaylar. Emce baylarnı ve onlardan aşağan semiz etlerini aqılına tüşürecek olsa, “paylaşuv” – degen fikirni başından sopa ile quvğanday etip çıqara edi.

Bu defa emce aman Selimeni çağırdı. Suvlu paçavra ile qapudan “Halq evi” – degen sözni sildirdi. Özü bir baş hatipniñ evine yönedi.

Özüniñ ne qadar körgen, bilgen, aqılı irişken şeyi olsa da, emce hatip ile tanışmay, onıñ fikirini añlamay özünden bir söz söylemez edi. O arada hatipten aqıl tanışıp kelgende, yine qapu üstünde bor ile ya ki kömürnen yazılğan taze satır köre edi. O yazıların şaqa olğanını emce bilir, añlar edi. Amma hatip aqaynen aqıl tanışıp çıqqan soñ, cümle şaqanı vazgeçip, işke ğayet ciddiy baqar edi. Yağlar da emceniñ yaqasını boşlamaz ediler. Kâde-kâde emceniñ bağçasındaki direklerge “Halq bağçası” – dep yazar, teneke mıqlar ediler. O yazını körgen emce, varmaya yer bulamaz, ahıldar, ufuldar ve ille hatipni bulıp bir qaç saat muşaverede bulunır, bir qutu tütün içmiy qaytmaz edi.

Böyle al emcede öz bağına doğmaz edi. Ya onıñ körüşken adamları eşitir, körer, gazetlerde oqur, şuĞullenir. Mallarınıñ, bağ-bağçalarınıñ alını tüşünir, aks inqilâpqa yol arar ediler. Çünki o vaqıtta tatar añlamazsa da rus gazetlerinde kitişat açıq belli edi…

İşte, ağalarnıñ tüşüncesile tüşüngen, onların qaarinen qaarlengen emce ilk defa olaraq degenday, ğayrıları içün olğanını özü bilmiy tüşünmeye, qaarlenmeye başlay.

– Olan! bu ne, bu? Tutıp alacaq! – diyler. Ya kelip alsalar?! Böyle şey olurmı, bu ne demek bu?! Yol basacaqlarmı yoqsa?! – diy. Öz başına tüşüne. Bazıda ziyade açuvlanğanından – Yoq! Men bir şeyimni vermem, kelsinler, baqayım, meni öldürsinler de, soñ ne isteseler yapsınlar! – diy…

Mustafa Qurtiy – 1928

Betül HAKYEMEZ. 1928-1937 Dönemi Kırım Tatar Edebiyatından Seçme Hikâyeler

Author: Редакция AVDET

Редакция AVDET