Dilâra Qadır. Efsaneler

25.05.202222:52

Ajderhalarnı faciası

Uzaq, qadimiy zamanlarda

İnsaniyet daa peyda olmağanda,

Kökten tüşe edi taşlı yağmurlar:

Er yerde qaynay edi yanardağlar.

Ateş-taşlarnı kökke sudurıp,

Lava, toznı içinden tükürip,

Etraflarnı qara tütünge sarıp

Canlı-canavarlarnı yoq etip.

Yanardağlar ep çıqara ediler açuvını

Ast-üst etip yer-topraqlarnı,

Tav-ösümlikni yaqıp-ciberip,

Daglarnıñ sıfatın deñiştirip.

Amma söngen yanardağ etraflarında,

Gür yeşil ösümlikler peyda ola,

Biribirinden yüksek öse, tırmaşa

Zumrad tüsü yer-topraqnı yaraştıra.

Tereklerniñ pıtaqları küneş nurlarnı saqlay,

Yağmurlar yerlernı saz-bataq ete — kimse keçalmay,

Otlar yüksek, yeşil şıralı, terekke oşay,

Olarnı da çeşit turlü canavarlar aşay.

Daa peyda olmadı quşlar, qartallar

Tek ajderhalar uçar ediler bom-boş avada,

Başları – arslan, tenleri – yılan,

Quyruqları – timsah, qanatları qatmer-balaban.

Ayaqları qısqa olsa da – tırnaqları yırtqıç

Ötkürden-ötkür, kerekmey qılıç,

Tutqan ayvan-canavarnı qaçmaq çaresi yoq,

Bu ajderhalar — kuç-quvetli – dunyada teñi yoq.

Yataqları edi suvup qalğan yanardağlarda,

Aşaitı – otlar edi, ya çapqalağan canavarlar,

Doğğanınen ajderhalar qorqmay edi bir şeyden,

Onıñ içun pek çoqlaştılar Yer seyyaresi üstünde.

Baba-ana, bala-çağa, uça ediler köklerde,

Qanatlı arslanlar, tenleri edi kül renkte,

Serbest-azad yaşay ediler el tiyilmegen yerde

Qısmetli bahıtları doğa edi sevgide.

Olar sevgini eñ çoq qıymet ete ediler,

Bütün hayatın sevgige bağışlay ediler.

Sevgiden yüksek duyğu yaşamay edi devletlerinde,

Tek sevgini aşlay ediler yüreklerinde.

Şu duyğu yardım ete edi tınç yaşamağa,

Balalarnı östirip, qanatlandırmağa,

Kimsege yaramaylıq yapmay, kimseni tiymey,

Büyük insaplıq aşlanğan ajderhalar memleketinde.

Amma bir gece apansızdan keldi belâlı afat,

Yağmurlı boranlar tökildi bayğuş başlarına,

Duşman gemileri Yer seyyarege tüşti kâinattan,

Olar atom darbeler endirdiler topraqlarğa.

Silâların yıldırımları köklerni bölüp yardılar,

Sıcağından üyürip başladı hortum furtunalar,

Köpürgen taşqın özenlerden bulanıqlı suvlar

Deñizlerni toldırıp, etraflarnı qaplap yuttılar.

Dağlardan yanğan terek kevdelerni seller aqızdı,

Bair töpeliklerniñ taşları qumğa çevrildı

Yer yüzünde keçmez sahreler peyda oldı

Tek çuqur qobalarda hayat saqlandı.

Bu gece ajderhalarğa oldı vahimli felâket:

Kelmeşekler kâinattan tüştiler sevgini öldürmek.

Qolğa tüşken ajderhalarnı yaqtı ağır silâları

Yandı-küydü, öldi-ketti bala-çağaları:

Çunki kiçkeneler ola zaif, küçsiz, imayesiz,

Qayerge qaçsın, saqlanıp, silâsız-quvvetsiz?

Baba-anaları atıldılar, küreşte öldüler:

Kelmeşekler birşey añlamay edi yürekli sevgide.

Ajderhalar ne qadar balların saqlamağa küreşseler de

Ep qırıldılar Yer topraqtan, bizim sairemizden…

Tek eñ küçlüler uçıp saqlandı yanardağlarda,

Cenk bitken soñ, ajderhalar cıyıldı bir qobada.

Çoq qabile uruğından olar pek az qaldı —

Beş-on danege yaqın edi ajderhaların sayısı,

Ant ettiler olar insanlardan intıqam almaq

Kimni kelmeşekten tapsa – öldirmek, qırmaq.

Çuqur qaranlıqta kerek oldı endi yaşamaq,

Kimsege körünmey – antlarını işke çıqarmaq,

Endiden olar başlaylar ücüm etmege insanlarğa

Yüreklerde yanğan sevgi çevirildi – zulum-cefağa.

Öldirilgen ballarına-qorantalırına

Sevgiden yaratılğan dunyası içun — ahtıman alalar.

Ağzılardan ateş çıqarıp yerlerni yaqalar

Yıltıravuq yıldırımlar köklerni yaralar,

Yañı yıldızlar kâinatta doğıp-yarıqlanalar

Küneş sönip, bulutlar yerlerni kene qaplaylar.

Kene ağlay sabadan yañı sabağace yağmurlar

Yer topraqlarnı qaplay taşqın suvlar

Boranlar, furtunalar üyürip sızlaylar. Bu ajderhalar

Balaları, sevgi içun – insaniyetni qıralar.

….

Şu vaqıttan çoq kün-yıl-asırlar keçe

İnsanlar endi küçsiz, zaif, oldılar kiçkene

Ajderhalardan saqlanıp yaşaişlarını keçireler

İnsanlarğa eñ qorqunçlı körüne geceler.

Qaranlıq gecelerde çıqa avğa ajderhalar,

Kimni tutsa – yutalar, urup, parçalaylar

Evlerin yaqıp, eşyaların külge çevireler

Cenklerine kirişip, insanlarnı qırıp, keteler.

Ajderhalar kelinlerin – balaların alıp qaçalar,

Çuqur qobalarda olarnı baylap-qıynaylar,

Nasl endi özlerini ajderhalardan qorçalamalı?

Nasl bu felâketten saqlamaq bala-qızlarnı?

Qılıç ajderhanı tenini yaralamay – ötmey,

Olarnı öldirmege yolların kimse bilmey,

Yatqan çuqur qobalarına barmaq küçleri yetmey,

İnsanlarnıñ nefreti ajderhanı yüregine tiymey.

Tılsımlı yürek kilitı bar — degen şey peyda ola

Tek o yeñecek ajderhalarnı, eñ insaplısı onı tapar,

Cümert, merametli insan tek o kilitke saip ola bile,

Sevgen yürek ajderhalar yaqqan ateşlerni söndirer

Ajderhalar insanların artlarından saqlanıp yüreler,

Yürgen yollarını quruvlaylar — tutalar nezarette,

Saz-bataqtan çıqıp, dağ-tavdan keçkenlerni sınaylar,

İnsan yüreklerde sevgi barmı — teftişke qoyalar.

Eger, yolıñdan qorqup, artqa qaçtıñ mı,

Afaqanıñ çıqarıp, yaramazlıq yaptıñ mı,

Satqın olıp, duşmanlarğa teslim oldıñ mı,

Azır — ölümge tartılırsıñ – eg boynuñnı.

Amma, eger, qolıñ bermege azırsıñ yardımğa,

Qorqmastan keçtiñ bataqlardan, uçurumlardan,

Qoyğan maqsadıña yetting – yeñdiñ – qazandıñ şan,

Saña eppi qapılar açıq – tek sevgiden büyük ola insan.

Añlamasañ, tüşündireyim ajderhanı maqsadını

Uruşta keskin qılıçlarnıñ sesi, teslim olğan qasırlarnı

Ajderha sen içun oylap tapqan, uydurğan sen içun

Yüregiñ tulqumını nege tartqanı bilmek içun.

Tek sevgini qıdırılar olar – tek sevgini

Mulâyimlik, muabbetlik, sevgen, cümert yürekni

Ay-ğay ep insanlar olsalar açıq göñül, boş yürekli

Yoq etmek içun saranlarnı, qızğanıçlarnı.

Kimseni sevmegen-saymağan, cenkleşmege azırlarnı,

Dunyada tek özüni körgen nefishorlarnı,

Soy-sopnı, qonşunı istemegen pahıl küncülernı,

Öz ana-babasın, Vatanın satqan kâfirlernı.

Ajderhalar qıdıralar cümert oğlanlarnı

Dülber, mulâyim, merametli, namuslı qızlarnı

Tek sevginen tolıp-taşqan insaflı, hayırlısı

Yeñip, zafer qazanır, deñiştirer yer yüzüni.

Batır-pelvanlarğa olar teslim yeñilmez qasırlar,

Evine qaytar sevgi tapqan qırslanğan qızlar,

O eviñde, kelin olıp, saña sevda – sennen qalar

Bahtıñdan tolıp-yürip, pelvan – sen körmeysiñ

Nasıl köletkeler yüre, ne ola seniñ arqa-artıñdan.

Aylânsañ – körersiñ — artıñdan ajderha tura

Açılğan qanatları – azır endi uçmaqqa,

Seniñ sevgiñ — küç qoştı ajderha küçüne

Közlerinden közyaşlar aqa, töküle betine.

O ne qadar çoq vaqıttan beri sevgi beklegeniden aglay,

Seni, batır, körüp, saña işanıp – sevgi saña bağışlay,

Yüreginde sönmegen ateşni – seniñ teniñe kirsete

Qorantañ-balalarıñ içun sıcaq alevni işletmege.

O Yer-seyyareni, Kâinatnı seni qoluña tapşira

Özü kenede çuqur qaranlıq qobalarda payozü qala

Kimse yanında yoq sevginen bölüşmege

Oña — seniñ sevgiñ yetişmey yer yüzünde…

17 avgust 2018

Gülni padişalığı

Uzaq-uzaq zamanlarda,

Qaşqırlar adam olganda,

Balıqlar yükseklikte uçqanda

Dağlar kök kübbeni tutqanda.

Yaratan eppi ayvan, çiçeklerlerge

Olardan birisini padişa etip qoyğan eken

Oların arasında huküm sürmege

Tabiat qanunlarını riayet etmege.

Qorçalap, saqlap, berip yardım,

Tabiat dülberleşsin dep, em çoqlaşsın.

Eppi çiçeklernı üstünden

Padişa qoyulğan devirinde

Ondan büyük ve ürmetli çiçek olmağan iç qayerde

Cevap-ceza qıdırıp kele ediler olar padişağa

O, qanunnı bozğanlarnı, borçlu edi cezalamağa.

Çiçeklerniñ padişası oldığında Nilüfer

Eñ balaban, eñ qıymetli çiçek edi ve eñ dülber

Episi çiçekler oña oşamağa istey ekenler

O — balaban, bizni qorçalar dep, oylây ediler.

Amma bir eksiligi onda tosattan peyda oldı,

Nilufer pek yuqu sevgen çiçeklerden olıp qaldı

Gecelerde eppi çiçek mis qoqularını darqatqanda,

Özün nazik dülberligini alemge qoşa turğanda,

Nilüfer-padişa şu vaqıtta yuqu töşekte yata,

Dala basa-bas yuquğa, çaresi yoq yardımğa da turmağa,

Közüni açmayıp, sabağace o yuqu yuqlay eken,

Padişalıq sürmege asılda alı da olmay eken.

Qattı yuquğa ketken soñ kimse onı uyatalmay

O yuqlağan vaqtında, çoq güllerni ayvanlar aşap-taptay.

Çiçekler yata üzülgen, darma-dağın etilgen

Çoqusı zaifleşe, yer yüzüden yoq olıp kete

Sabasına, taptalğan çiçekler padişa aldına kelseler

İç bir yardım padişadan tapıp olamay ekenler.

Soñudan çiçeklerniñ bitkende çıdamları

Yaratannıñ ögüne baralar, eppileri cıyılıp —

Yalvaralar, başqa çiçekni yerleştirip qoysın taclıqqa

Gece kündüz qorçalav içun ol çiçeklerni padişalıqta.

Yaratan olarnı laflarını iltifatlı eşitip,

Çiçekler arasından eñ temiz-pak çiçekni terip —

Beyaz Gül olacaq, dep, olarğa haber ete,

Onı epiñiz seviñ, dep, tacnı başına kiydire.

Gülni, padişalıq yapmaq içun, ince pıtaqlarına

Onı qorçalağan ötkür-ötkür ineçiklerni qoşa —

Padişalıq sürüp, oturğanda o tacdında

Gül qorqmasın – oña kimse yamanlıq yapalmasına.

Beyaz Gül pek dülber, nazik, em de qoqulı,

Kiyingen kiyimleri aq, cazibeli-cilveli

Çiçek taccınıñ yapraqları ola atlas kibi yımşaq,

Ne bir eksiligi bar, ya çirkinligi, yoq bir yerinde çataq.

Göncesi burma-burma, alemni yarıqlata

Etraflarnı quvandıra, mis qoquğan is darqata,

Bütün çiçekler, quşlar, ayvanlar – canıvarlar

Yañı Gül-padişa — aldına şu saat cıyılalar.

Onı dülberligine, temiz, tiyilmegen ismetine şaşalar,

Ve oña birden can-yürekten sevda olalar.

Tacda Gülni Bülbül de köre, oña sevda ola,

Gülniñ üsnü ve cilvesine yüreçigi açıla,

Onıñ töpesinden uçıp aylâna — yırlay

Sevgi yırlarını Gülge bağışlap, ötüşe, sayray.

Gülniñ göñülyu de Bülbülge tarta,

Bir körüşte olar sevgi ateşine bata —

Biri birisiz endi içte hayat körünmey közlerine

Ebediy sevgi ateşi alevlene yüreklerinde.

Bülbül Gülge yaqınlaşa, oturıp pıtağına,

Oña sevgi türküsin endi bağışlacakta,

Ekisi biri birine sevinip, qucaqlaşmağa istegende,

Gülniñ ötkür ineleri saplana Bülbülniñ yüregine.

Yaralanğan Bülbülniñ teninden aqqan qan tamçıları

Gül taccınıñ yapraqlarına tiye ve renki ola qırmızı

Bülbül Gülniñ tübüne tüşip, ah çekmezden, ölüp qala.

Buña çıdalmağan Gülniñ aq renki qırmızığa boyalana.

Onı körgen etrafı-alem “Vay” degence,

Gül Bülbülniñ üstüne qırmızı yapraqlarnı töküp, öle.

Erkez ağlap, köz yaşlar töke – işanmay içte bu ölümge

Nasl olıp şu dülberlik ğaip olar bu alemde?

Amma, Yaratan bermey beyaz Gülge ölmege

Tamırlarından peyda ola yañı beyaz-qırmızı Güller

Eppi Bülbuller endiden ebediy şu Güllerge sevda ola

Qırmızı, ya beyaz olsun yırlay-ötüşe yanlarında

Kimse qonmay şu vaqıttan tikenli pıtaqlarına—

Endi Bülbuller bağılaşay yaresine turkülerni uzaqtan

Amma, sevgen Gülü solıp-qurıp eger ölse –

Bülbuller şu daqqada bunı duya, tek bunı körse

Töpeden uçup taşlap urulalar Gül pıtağına –

Ötkür inelerine yürekleri saplana.

Gülsiz bu dunyada Bülbül içte olamay yaşap–

Özün hayatın feda ete Sevgilisine bağışlap.

Gül taclarnıñ yapraqları ise olmay ap-açıq beyaz

Tübü yapraqları illâ pempe renkke boyalana biraz

Uzaq devirlerden bu efsane

Sevişkenlerden kelgen bizge

Beyaz Gül biz, adamlar, arasında

Temiz, samimiy çiçek dep sayıla.

Qızıl gül — sevgi bildire, sevgige bağışlana

Çunki sevişken yüreklerniñ qanı tiygen Gül tacına.

Amma yan-yana bu eki gül – qırmızı, ya bim-beyaz

Ne ösüp, ne şişede içte turıp olamaz,

Bir birinen küreşeler, birisi illâ solıp kete,

Ayrı – ayrı tabiatta olarğa olmaq kerek

Biri – Padişa ola, biri Sevgini yarıqlata

Birisi beyaz — nazik; qırmızısı —

Sıcaq qanlı yürekni añlata.

Evelden qadimiy asırlardan bu kelgen ikâye

Oldı dunyada bizler içun canlı sevgi efsane.

11 avgust 2018

Dudu quş

Bir uzaq zamanlarda, dedelerimiz yaş olğanda,

Bir qorantada çoq beklengen qız doğa.

Anası-babası qızını adını Leylâ qoyalar

Ve oña çoq sevinip, otırtmağa yer tapalmaylar

Onı besleyler — dersiñ, melike töpeden başına qonğan

Dunyada bir de bir bala olğanına o işanğan.

Amma Leylâ öle merametsiz ösip çıqa,

Anasını-babasını — evden quvalap çıqara

Özüne aş az tiye eken dep, olardan qızğana

Özü öz başınca başlay yaşamağa.

Zavallı qartiyler közlerine işanmayıp,

Ne yaramaylıq etkenlerni añlamayıp

Sevgen qızından ökünüp, ayırılıp

Ağlay-ağlay keteler, başqa elge barıp.

Leylâ bir az vaqıttan soñ aqayğa çıqa,

Oğlan bala doğıra, adın Devran qoya

Devran da oña tezde ağırlıq etip,

Onı qartbabası ve qartanasına yollay, yiberip.

Qartiyler pek buña sevineler,

Balanı kene de qolına çöp tiysetmeyip östüreler.

Amma torınları da tıpqı oşay anasına,

Bir çetten kelgen körmemiş bala ösüp qala,

Ve kene de qartiylerni çet elde qurılğan

Yañı evlerinden olarnı quvıp çıqara.

Ağlap-sızlap ketken qartiylerni bir yaş oğlan köre

Adı — Qadır – olarnı acıp, evine ketire

Ve öz ölgen anası-babası hatiresine,

Aş-suvlarnı azırlep, aşata, keflendire.

Er kün saba unutmay qollarını öpmege,

Otırtmağa yer tapa ürmet kösterip eñ törinden

İsteklerini yerine ketire, olarnı ohşalay, baqa,

Qartiylerden ve qomşulardan çoq alğışlar ala.

Qaraca aqayınen pek zalım ve saran adamlar

Köyde kimse olarnı sevmey, evlerine-toylarına çağırmay,

Kimse qonuşmağa istemey saran yavuzlardan

Bir kün ögrap qalalar qattı hastalıqqa…

Qartiyler çoq yahşı hayat körüp, öleler.

Oların baqqan Qadır oğlan, olar ölgen son,

Qabirlerini üstüne dülber güller oturtıp,

Yan-çetlerin cennet yerine oşatıp,

Endi qolumdan kelgen yardım etim, dep, özü de evlene.

Apayı da merametli, yüregi açıq, oña oşay

Raime adlı, dülber, mulâyim, onı sevip, yaşay

Olar köylerinde qonşularına

Çoq yahşılıq yapalar, yardım eteler.

Bunı körgen halq olarnı sevip-sayıp,

Evlerine baht-seadet tilep, pek ürmet eteler.

Qartiylerni qızı, Qaraca, hasta, alı ağırlaşa

Amma aqayı onı baqmağa istemey

Ve başqa apayğa evlenip, başqa köyge köçe.

Bir özü qalğan son, aşı-suvı qalmağan son,

Qaraca — meni balam bar edi de dep,

Devran oğluna kele, amma oğlı onı evine kirsetmey,

Ve — “Meni qartiylerge taşlap ketken ediñ” dep,

Oña işanmasın, yardım etmecekni anasına añlata.

Hasta, zaif olğan son ne yapsın – Qaraca evine qayta,

Ve endi “Bir özüm ölü töşegimde yatıp ölecem” dep,

Anası-babasına etken işlerine peşman olıp,

Allağa — “Endi tüşündim, ne yaramaylıq yapqan edim” dep,

Allağa “Meni keçir, etken işlerime peşman oldım” dep,

Sabadan ahşamğace yalvarıp, duvalar oqup tura eken.

Meratmetli Qadır Raime apayınen

Kqartiy bizge ana-baba yerinde edi,

Olarnı qızı da bizge soy ola dep, Qaracağa bara ekenler,

Ve Qaracanı baqacaq niyetlerinı bildireler.

Qaraca “Sözlerim Allanı qulaqlarına yetti” dep,

Başta bir Qadır ve Raimeden

Etken çirkin işine afu soray,

Ve olar onı baqacaqlarına razı ola.

Amma bunı eşitken Devran künnep,

Endi anamı evi-eşyaları bularğa qalacaq mı,

Dep, anasına kelip, “Men seni baqarım” diy de,

Anasını öz evine ketire, amma oña

Ne ilâc ne derman tapmağa istemey,

Ve onı ölecegini bekley.

Anasını yüregi bu işlerini körüp,

Endi añlay ne qadar ana-babasını ıncıtqanını,

Oğlunıñ işlerine çıdamay, tezde öle.

Oğlı anasını mal-mülkuni özüne tartıp ala,

Kimsege yüz bermiy, saran ve hiyanet bir adam

Öz başınca yaşay, kimseden lafetmey, qonuşmay.

Kelgen-keçken adamlardan qaçıp yüre,

Aqıldan ayrıla, özü-özünden lafetip yüre,

Köylülerine pek çoq hıyanetlik yapmağa tırışa —

Ya, qorquzıp, qoylarına qaçırta,

Ya, köyde olğan quyularğa tuz qoya,

Ya, da başqa bir yaramay zırzoplıq tapıp yapa

Adamlar pek buña şaşalar, ve ondan nefretlenip

— Ana baqıñ, dudu quş kele, dep,

Uzaqtan onı körüp, başqa yol tarafına keçeler.

Böylece ne bir qız oña evlenmege,

Ne bir dost yanına istemeyip kelmege,

Bir özü soñuda kerçekten de duduquşqa çevirile,

Ve ondan başlap, episi dudu quşlar ballarını baqmay,

Yımırtalarını başqa quşlar yuvalarına qoyalar

Duduquşnı ormanda, kimse sevmey, balalrın baqmay

Ballalrı öyle yaşamaqnı ögrene eken –

Yuvasında başqa quşnıñ çipçesilerin itep

Oların yerini alalar ve quş ketirgen aşlarını yutalar

Qanatqa turğan soñ yuvadan uçup keteler

İçte anda kene qaytmaylar, kim östürgenini añlamaylar

Tek siyrek olsa da, adam ormanda dudquşnıñ sesini eşitip

Ölecegine ne qadar qaldığın olardan soraylar…

14 avgust 2018

Author: Редакция AVDET

Редакция AVDET